Registratie monumentale bomen in Heusden.
Het is interessant om eens door de gemeente Heusden te wandelen of te fietsen met het oog vooral gericht op de oudere bomen. Dat is wat ik de afgelopen zomer heb gedaan.
Vooral de oudere bomen in onze gemeente verdienen immers onze aandacht en respect. Hopelijk wordt er daarom in de toekomst zorgvuldig mee omgegaan. Ze verfraaien niet alleen het landschap, maar hebben ecologisch gezien een zeer nuttige functie: ze nemen koolstofdioxide op en geven zuurstof af. Ook nemen hun bladeren fijn stof op.
Bomen (en heggen) bieden beschutting en dempen het tegenwoordig alom aanwezige lawaai. Ook voor dieren en planten zijn bomen van groot belang.
Bepaalde bomen spelen ook cultuurhistorisch gezien in de herinnering van veel mensen een belangrijke rol.
Wat maakt een boom monumentaal en waar zijn ze vooral te vinden?
Het betreft meestal oude, karakteristieke bomen van 50, 100, 200 of meer jaar oud. Vaak zijn deze bomen ook beeldbepalend in het landschap of in het straatbeeld aanwezig. Weer andere zijn vooral cultuurhistorisch waardevol.
In de zestiger jaren van de vorige eeuw hebben er grote ruilverkavelingen plaats gevonden in de gemeente Heusden. Toen zijn er veel nieuwe wegen in de polders aangelegd.
De bomen langs deze wegen zijn dus gemiddeld niet ouder dan ca. 40 jaar. Voor monumentale bomen moet er dus vooral gekeken worden naar de al langer bestaande wegen en in de oudere kernen.
De nattere of anderszins niet voor ruilverkaveling interessante gebieden bleven onaangetast. Dit zijn nu voornamelijk natuurgebieden o.a. De Hooibroeken, de Haarsteegse Wiel en de Sompen en Zooislagen, de Lange Wiel, de Wielen langs de Zeedijk en de Voordijk, oude eendenkooien, de Moerputten, de Drunense Duinen e.d.
Het is dus interessant om daar ook eens op zoek te gaan naar oude bomen. Ook de dijken werden gespaard. Ik ga er vanuit dat oude, respectabele bomen in deze natuurgebieden al bescherming genieten. Dus daar houd ik mij in dit overzicht slechts heel sporadisch mee bezig.
Laten we beginnen met onze oude, cultuurhistorisch waardevolle dijken: Zeedijk, Heidijk, Voordijk, Inlaagdijk, Hoge Maasdijk waarvan het groen grotendeels op de provinciale Cultuur Historische Waardekaart (CHW) staat vermeld.
Helaas moet ik telkens constateren dat ons Gemeentebestuur nog nauwelijks met deze kaart werkt. Terwijl het de bedoeling is, dat iedere gemeente deze kaart voor wat hun eigen gemeente betreft nog verder uitwerken.
De Heidijk
Op de Heidijk (ca. 1300 opgeworpen en later opgehoogd) staan een aantal oude, soms wel honderd of meerjarige, karakteristieke eiken.Ook het zandpad met houtwal juist ten zuiden van de Heidijk ter hoogte van het kerkhof staat op CHW.
De Zeedijk
Ook aan het begin van de Zeedijk ter hoogte van de Naulandseweg staan een aantal beeldbepalende eiken. Op de Zeedijk nr. 52 staat een gerestaureerde boerderij, waar vroeger in de wintermaanden, als de Baardwijkse Overlaat onder water stond, de mensen werden overgevaren naar Baardwijk en omgekeerd. Bij dit huis staan twee mooie, karakteristieke lindenbomen en een grote schietwilg. Dan de dijkbeplanting ter hoogte van de Elshoutse Wielen en de Koppelwiel. Aan het einde van de Zeedijk bij Doeveren bij het bruggetje over het oude Doeverense sluisje staan 19 karakteristieke notenbomen, alom bekend. In het najaar stopt er menig fietser om noten op te rapen. Verder staan er ook nog twee oude hoogstam-perenbomen, een oude indrukwekkende populier en een heel oude vlierstruik. Ook bij de dubbelsluis vlak vóór Doeveren staan interessante bomen. De sluisjes in de Zeedijk zijn cultuurhistorisch gezien belangrijk. Men wil deze oude inundatiesluizen in de toekomst restaureren.
De Hoge Maasdijk
Aan de oostzijde van de Haarsteegse Wiel op de Hoge Maasdijk staat, behalve een aantal beeldbepalende essen, ook een zeer oude eik. Verder richting Fort Hedikhuizen (aangelegd in 1860 ter bescherming van de inundatiesluis) staan een aantal elzen en wilgen. Ook de dijkbeplanting ter hoogte van Hedikhuizen staat op de CHW.
Dan de Drunense Duinen als geheel In de Drunense Duinen staan een groot aantal oude, ondergestoven eiken die er nu uitzien als zandheuvels met kreupelhout. Deze bomen behoren tot de oudste bomen van ons land. Er staan o.a. ook nog enkele min of meer vrije eiken die misschien wel 350 à 400 of meer jaar oud zijn. Als dat niet respectabel is! Als één van de zeer karakteristieke bomen zou ik ook de mooie Grove den willen vermelden, die in zijn eentje op een zandheuvel staat in de open vlakte tussen de Pestert en Bosch en Duin. Deze den dient menig wandelaar tot baken.
Doeveren
De plataan en de notenboom naast het kerkje zijn beeldbepalend. Aan het begin van de oude Veldweg naar Baardwijk staat links en rechts een oude boerderij (de ene draagt het jaartal 1780 en de andere 1850) met oude fruitbomen. In de Dorpsstraat zijn een mooie es en een boomgaard met oude fruitbomen (ca. 50 à 60 jaar) te bewonderen. Aan het einde van de Dorpsstraat staat een z.g. Julianaboom. De lindebomen langs de Provincialeweg net buiten Doeveren zijn ook karakteristiek. In de maand juni geuren ze heerlijk!
Oud-Heusden
De ca. 200-jarige oude rode beukenbomen (5) op het oude kerkhofje vlak bij de Herptseweg zijn ook cultuurhistorisch gezien zeer waardevol. Verder staan er nog 2 restanten van oude taxusbomen en 4 paardekastanjes. In de C.H.W. zijn deze helaas over het hoofd gezien! Ook op de C.H.W. staan de Hooibroeken met strokenverkaveling en eendenkooi Ter Kwak en enkele specifieke bomen: Fraxinus excelsior 1890 – 1900, solitaire es bij het kooilaantje naast het kooikershuisje van de eendenkooi.
Heusden
Laten we beginnen bij de oude eiken langs de Steenweg. Verder bij de Garnizoensstraat rechtsaf (de Demer) zijn twee oude perenboomgaarden te vinden. Langs de Demer staan mooie lindebomen, zoals ook elders in Heusden. In de tuin van het Gouverneurshuis bevindt zich ook een boomgaard. Bij de oude St. Catharijnekerk in het parkje bij het kerkhof in de Kerkstraat staat een ca. 200-jarige rode beuk.(C.H.W. Fagus sylv.″Purpurea″ 1840 – 1850). Rondom de kerk beeldbepalende esdoorns. In de achtertuinen van de Pelsestraat staan enkele bijzondere bomen: een zeer hoge spar (blauwspar?) en een zeer oude moerbeiboom die na de Franse Revolutie hier is terechtgekomen. Ook in de Heemtuin zijn nog enkele oude perenbomen te vinden. Bij de aanlegsteiger van de jachthaven De Wiel, Werf 2, staan twee solitaire zwarte populieren. C.H.W.: Populus nigra, plantjaar 1870 – 1880, grote brede populier; op ca. 1 m. hoogte 2 stammig en Populus nigra 1880 – 1890, een grote brede populier rechts van de jachthaven. Bij Stadshaven 22 in de tuin wordt op de C.H.W. nog vermeld een rode paardenkastanje (C.H.W.: Aesculus camea 1840 – 1850). Ook in de Hoogstraat in de tuin van
het herenhuis van de vroegere familie Verhoeven op de hoek van de Zustersteeg staat een heel oude beuk.
Heesbeen
De vier mooie eikenbomen (ca. 150 jaar) in de dorpskern bij het oude kerkje zijn beeldbepalend. Tussen de oude dorpskern en Doeveren staan nog vier oude fruitbomen (de overige zijn notenbomen) langs het Oude Maasje bij de mooie, historische boerderij van de familie Van Everdingen (het Slot) en ook staat er langs deze weg nog een oude Schietwilg.
Hedikhuizen
De knotwilgen in de Kerkstraat en in de Schoolstraat zijn karakteristiek voor het gebied. De oude fruitbomen op het kruispunt van deze wegen zijn ook opvallend. Op de C.H.W. wordt de dijkbeplating van de Hoge Maasdijk vermeld (ca. 1850) o.a. een beeldbepalende boom Canada populier (1930 – 1940) die langs de Hoge Maasdijk staat.
Haarsteeg
De zeer oude knotwilgen in het weiland aan de westzijde van de Haarsteegse Wiel (ong. 10) zijn zeer karakteristiek. Aan de zuidkant van dit weiland staat een zeer oude, dubbele, volgens mij, Zwarte populier. Niet ver daarvandaan in het populierenbos aan de zuidkant van de wiel staan nog enkele, oude populieren. Ook aan de noordzijde van de wiel bij het Haventje zijn nog enkele zeer dikke populieren te bewonderen. De begroeiing bij de Haarsteegse Wiel uit ca.1900/1920 en in het voormalige uiterwaardengebied met eendenkooi (1825): de Sompen en Zooislagen (1900/1925) staan ook vermeld op de CHW.
Herpt
Bij de splitsing Hoofdstraat/Burgemeester Buisstraat in het centrum bij het lage muurtje rondom de oude begraafplaats, waar voorheen de oude kerk stond, staat een rode beuk e.d. Misschien beeldbepalend? Verder staat er bij de splitsing het restant van een oude lindenboom die de vernieling van de kerk tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft overleefd. Deze boom staat op de Cultuurhistorische Waardekaart vermeld als Tilia eur. ′Pallida′ 1880 – 1890. Ook het groen van de Burgemeester Buijsstraat staat op de C.H.W. met o.a. zomereiken (1860 – 1870), knotplatanen en fruitbomen. Verder een rij knotwilgen in de Watersteeg. Ook de laanbeplanting in de Hoefstraat staat op de C.H.W.: o.a. een rij knotwilgen langs het Oude Maasje en een oude notenboom bij de (ingezakte?) monumentale boerderij van Boer Buis. Misschien zijn ook de bomen bij de pont naar Berne karakteristiek?
Elshout
Hier is een opvallende treurwilg te zien in de Mariëndonkstraat en oude beuken en knotwilgen e.d. in de Kapelstraat. Verder is interessant de laanbeplanting langs de Elshoutseweg en de Heusdenseweg.
Drunen
In het dorp Drunen staan enkele imposante rode beuken: de ene staat in het centrum van Drunen op de hoek: Grotestraat/Hugo de Grootstraat, de andere in de Grotestraat nr. 15 voor het vroegere notarishuis vlak bij de eindstraat en dan nog een in de Torenstraat tegenover de groentezaak van Van Bokhoven. Verder nog een zeer oude (250 of meer jaar?) in de Schoolstraat en een ca. 50 jaar oude in de Wilhelminastraat vóór de oude school. Hier staan ook twee beeldbepalende ca. 50 jaar oude platanen en twee oude Japanse kersenbomen. In de Wilhelminastraat achter het huis op nr. 2 staat een oude notenboom en op de splitsing met de Julianastraat een beeldbepalende plataan. Vóór het huis met het bordje Architect Verhagen staan twee oude berken en een oude Japanse kers. De nog resterende lindebomen in de Grotestraat en de Eindstraat die vroeger beeldbepalend waren voor de Langstraat moeten zeker behouden blijven. Bij de afslag naar de molen (Hertogin van Brabant) staat ook een markante oude lindeboom. De lindebeplanting langs de klinkerweg Molensteeg staan op de C.H.W. vermeld. In de Grotestraat nr. 47 staat achter het huis een oude notenboom. Bij café de Zeven Lantaarns in de Grotestraat is een mooie tamme kastanje te vinden. In de Van der Meijdenstraat en de Van der Heijdenstraat staan karakteristieke haagbeuken (ca. 50 à 60 jaar oud). Aan het einde van de Ravelstraat op het Sempke staat een prachtige, beeldbepalende oriëntaalse plataan. De laanbeplanting van de Bosscheweg en de Heistraat staat op de CHW vermeld (omstreeks 1900) De beukenlaan bij het Land van Ooit is oud en historisch en staat dan ook op de CHW vermeld als oprijlaan met beuken en eiken en buitenrij met linden. Eveneens op de CHW staat de begroeiing uit ong. 1870 – 1902 o.a. Hollandse Linde uit 1910 – 20 in kasteelpark, beuk uit 1840 – 1850, zomereik 1880 – 1890, Hollandse linde uit 1890 – 1900, rode beuk 1830 – 1840 en Hollandse linde 1830 – 1840 e.a. Ook staan er enkele oude eiken aan het einde van de laan vlak bij de poort. Ook in het park staan nog enkele zeer oude bomen. Ook tegenover de oude ingang naar het vroegere kasteel van de familie d′Oultremont aan de Bosscheweg bij de tuinderij Van Roestenburg staat een eik van misschien wel 250 jaar oud. Verder werd er door de graven d′Oultremont een beukenlaan aangelegd naar de oude eendenkooi (Kooiweg en Eendenkooi) en nog een rij beuken haaks op wat nu genoemd wordt de Eendenkooi. Aan het einde van de Eendenkooi staan vier zeker 200–jarige eiken. Van daaruit langs de binnenkant van de Heidijk is nog een interessant eikenbosje met o.a. aan het einde van dit pad nog enkele 200–jarige eiken. Verder staan er in de Eendenkooi nog enkele mooie beuken, twee ratelpopulieren, twee oude, dikke berken (ca. 50 jaar?) en vóór het huis van Piet Vissers 12 ′koningslinden′. En verder zijn er nog een rij ong. 200–jarige eiken langs de Meerdijk (zijstraat van de Bosscheweg) te vinden. Het groen van de Zwaluwmoerse Dreef daterend, volgens de CHW uit 1900 – 1925, is ook interessant. Ook het zandpad met houtwal juist ten zuiden van de Heidijk ter hoogte van het kerkhof staat op de C.H.W. Ook de oude eikenwal in de Bosschen ten noorden van de A59 is karakteristiek en zeker ook de oude eikenwal tussen de Mariëndonkstraat en de oude wal van de Bosschen.
Ook op de Pestert, waar vroeger een boerderij heeft gestaan, lieten de graven d′Oultremont een mooie beukenlaan met zowel links als rechts aftakkingen aanplanten. Ze zijn vroeger eigenaar geweest van de Pestert. Ook staat op het oude erf van de Pestert nog een zeer oude tamme kastanje.
Langs het pad aan de Steegerf staan oude eiken. Ze zien er niet zo oud uit, maar werden vroeger als leveranciers van rijshout e.d. gebruikt en konden pas halverwege de vorige eeuw uitgroeien tot volledige eiken. De oude littekens zijn nog te zien. Verder staat op de Steegerf een aantal beuken in een vierkant, waaraan nog te zien is, dat het eigenlijk een doorgeschoten beukenhaag is. Vroeger stond hier een villa die bij de bevrijding van Drunen in 1944 is afgebrand. Vlak erbij zijn ook nog de oude brokstukken van de opgeblazen brug over het kanaal te vinden. Binnen deze beukenhaag op het oude erf staan nog enkele vrije beuken.
Ook op de Klinkert naast het oude huis staan nog een prachtige oude eik en nog vier mooie eiken. Op het vroegere kampeerterrein De Klinkaert staan ook nog een aantal mooie bomen. Langs het kanaal dat gegraven werd tussen 1907 en 1910 zijn aan beide zijden zeer markante oude eiken te vinden, waarschijnlijk aangelegd na het graven van het kanaal. Dit groen (houtwal, struweel, watergangbeplanting) vanaf de brug Baardwijkse Overlaat tot aan de Margrietbrug (ca. 5 km) staat ook vermeld op de CHW. Ook het groen van de Baardwijkse Overlaat.
Giersbergen
Op Giersbergen rechtsaf naar nr. 19 staat een grote beuk en verder nog naar nr. 17, de Poirthoeve, staat links in de berm van de weg nog een rij historische eikenbomen doorlopend naar de bosrand. Bij de Poirthoeve gaat deze rij bomen over in een oude, historische eikenwal. Vóór de Poirthoeve staan twee zeer oude linden die zijn gespaard bij de herbouw van deze hoeve. De drie linden vóór de Drie Linden zijn ook ca. 100 jaar oud. Om Giersbergen heen ligt aan de zuidkant en de oost- en westzijde een eikenwal die Giersbergen eeuwenlang tegen het opdringende stuifzand heeft beschermd. Het eikenhout op de wal werd vroeger om de zoveel jaar gekapt. De eikentakken werden als geriefhout gebruikt. Vandaar de oeroude eikenstobben die tot de oudste van Nederland behoren. Deze eiken zijn namelijk omstreeks 1500 aangeplant. Net vóór het gehucht Giersbergen staat een markante eik half in de sloot half in de berm. Het groen ten noorden van de Koesteeg (o.a. een oude wal) staat op de CHW en de noordelijke begrenzing van Giersbergen (o.a. de weg vanaf de Duinweg naar de Klinkaert.
Bij het witte huis van de familie Liefting aan de Hoge Schijf bevindt zich nog een interessant eikenbos. Verder staan daar langs de Duinweg nog enkele markante beuken (3) en nog enkele eiken. Juist vóór de brug rechts staat een zeer dikke eik en juist over de brug langs de Duinweg (een oude historische weg) staan een aantal zeker 100-jarige eiken. Vlak bij Ten Eijk (let op het woord) staat een ongeveer 250-jarige eik. Juist voor de knik in de weg naar Giersbergen staat zowel links als rechts een mooie, oude eik. Ook langs de Hoge Schijf staan nog wat oudere eiken.
Nieuwkuijk
Een mooie beukenlaan, genaamd de Koesteeg, is te vinden aan het begin van Nieuwkuijk tegenover het Land van Ooit. Op de CHW wordt de laanbeplanting van de Nieuwkuijkseweg 1865 – 1905 vermeld en de Fagus sylv. ′Purpurea′, de rode beuk uit 1860 – 1870 die in de tuin staat in de Nieuwkuijksestraat nr. 100, voorzien van een bank eromheen en in de Nieuwkijksestraat nr. 52 een Fagus sylvaticus 1900 – 1910, een beuk, in tuin van particulier.
Vlijmen
Vooral de mooie bomen in de Julianastraat en de Meliestraat vallen hier op. Oude fruitbomen (één van ca. 130 jaar, volgens mevr. Van Nieuwkuijk) e.a. op het erf bij de oude brouwerij van de familie van Nieuwkuijk in de Meliestraat nr. 20. Ook in de Meliestraat op de C.H.W.: nr. 24 Platanus 1890 – 1900 particulier en Fagus sylv. ′Pendula′, treurbeuk 1890 – 1900, staat in tuin en vormt samen met een aantal platanen een bomengroep en nr. 35 solitaire moerascipres 1840 – 1850 in particuliere tuin. In de Julianastraat staat op de C.H.W.: nr. 11 Fagus 1820 – 1830 in particuliere tuin en nr. 1 Fagus sylvatica 1810 – 1820 particulier. Ook op de C.H.W.: Platanus x acerifolia 1900 – 1910, staat langs de weg Grote Kerk 7. Verder moeten nog worden vermeld de sfeerbepalende beuken in de Prins Bernhardlaan. De historische, prachtige rode beuk bij de Grote Kerk nr. 22 van meer dan 200 jaar zal wel niemand ontgaan.
Zoals u ziet, is het de moeite waard om te bekijken wat er nog aan waardevolle bomen in de gemeente Heusden te vinden is.
De heer Huub van de Ven van de Gemeente Heusden, die inmiddels kennelijk niet meer bij de Gemeente werkzaam is, vertelde mij, dat de Gemeente bezig was de waardevolle bomen op particulier terrein in de gemeente Heusden te inventariseren. Hij mailde mij dat de bijzondere bomen op publiek terrein al een bepaalde aandacht kregen. Hoewel mijn lijst nog niet helemaal volledig was, deed het mij plezier, dat hij mij eveneens mailde ook mijn lijst te zullen bewaren bij de inventarisaties van de bomen op particulier terrein. Inmiddels heb ik mijn lijst nog aangevuld met de bomen die op de C.H.W. staan.
De Gemeente Heusden zou alle monumentale bomen (en groen) ook in het buitengebied, wat mij betreft, moeten laten inventariseren en eventueel ook in kaart laten brengen (misschien ook fotografisch laten vastleggen) en daarna een duurzaam bomenbeleidsplan moeten opstellen, dat standaard bij alle plannen zou moeten worden geraadpleegd. Ook na vertrek van medewerkers van het groenbeheer van de Gemeente, die ook telkens weer een stuk informatie en ervaring wat betreft de bomen en het groen, meenemen, ligt er dan voor de opvolgers het bomenbeleidsplan gereed! Dan krijg je een echt DUURZAAM BOMEN EN GROEN BEHEER.
Ik heb geprobeerd een aanzet tot inventarisatie van alle monumentale bomen (en groen) in de Gemeente Heusden te maken. Wie weet waar het toe leidt!